است. در پایان بحث عنصر معنوی اینجانب توضیح مختصری را درخصوص “انگیزه”لازم دانسته ام که تفاوت انگیزه بانیت آن است که نیت عبارت است ازقصدبلاواسطه از ارتکاب عمل مجرمانه ولی انگیزه، هدف مع الواسطه از ارتکاب جرم است.
عموماً انگیزه ارتکاب جرم تأثیری بر مسئولیت کیفری مرتکب ندارد. مثلاً کلاهبرداری از ثروتمندان برای فقرا تغییری در مسئولیت مجرم ایجاد نمی کند.البته قاضی میتواند پس از محکوم کردن حکم به ارتکاب جرم برای تعیین مجازات متناسب وجود انگیزه شرافتمندانه در او را در نظر بگیرد قانون مجازات اسلامی در بند ۳ ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی وجود انگیزه شرافتمندانه در مجرم را از زمره جهات مختلفه قضایی دانسته است.
مبحث دوم : واکنش کیفری
گفتار نخست: واکنش های ماهوی کیفری
الف- مجازاتهای سرکوب گر
وجود انواع زندانهای بسته،زندانهای نیمه باز، زندانهای باز، مؤسسات صنعتی و کشاورزی و خدماتی وابسته به زندانها، کانون های اصلاح و تربیت، بیمارستانهای مجرمین غیر مسئول، تبعیدگاههای مجرمین به عادت، مراکز معالجه مجرمین معتاد به استعمال الکل و مواد مخدر و مراکز مراقبت بعد از خروج، نشانگر این حقیقت است که در کشور ما با وجود امکانات محدود، اجرای مجازات حبس با روش های نسبتاً پیشرفته تری انجام میگیرد(۱).
زندانیان بر حسب سابقه، سن، جنس، نوع جرم ارتکابی، مدت مجازات، وضع جسمانی و روانی و چگونگی شخصیت و استعداد، به یکی از انواع زندانها یا مؤسسات تأمینی و تربیتی اعزام میگردند.
زنان و جوانان بین ۱۸ تا ۲۵ سال و اطفال هر دسته در زندانهای جداگانه نگهداری میشوند. زنان زندانی میتوانند اطفال خود را تا سن پنج سالگی به همراه داشته باشند.
۱-چگونگی زندان در ایران قبل از مشروطیت را آقای دکتر رفعتی چنین توصیف کردهاند: (( تا قبل از مشروطیت طرز اجرایمجازات و وضع زندانه در ایران بسیار رقت انگیز بوده است. حل و فصل کلیه دعاوی اعم از جزایی و مدنی با حکام بود … پس از صدور حکم از طرف حاکم، فراش باشی که دارای لباس خوف آور بودند و به کمک معاونین خود که فراش نامیده می شدند پای کسی را که حاکم دستور میداد به غل و زنجیر می بستند و تا سر حد مرگ به او شلاق می زدند و یا او را مورد آزار و شکنجه قرار میدادند، زندانها نیز بیشتر به سیاه چال شبیه بوده و محل آن در گورخانه فعلی بود. در زمان ناصرالدین شاه شخصی به نام (( کنت دوفور)) اطریشی برای اصلاح زندانهای به ایران دعوات شد که متأسفانه به علت مخالفت و کارشکنی اشخاص متنفذ در کار خود موفق نشد.
پس از جنگ بین الملل اول شخصی به نام (( وستاهل)) که اهل سوئد بود برای اصلاح پلیس و زندانها به ایران آمد که تا اندازه ای توانست در کار خود موفق شود و به وضع پلیس و زندانها سر و سامانی بدهد.
اولین کار او برداشتن غل و زنجیر از دست و پای زندانیان بود و طبق آئین نامه ای که تنظیم کرد لباس های زندانیان را متحدالشکل نمود. برای آن ها ساعات کار و ملاقات تعیین نمود و از لحاظ غذا و بهداشت و نیز در وضع زندانیان تا اندازه ای بهبود حاصل شد.
اصلاحات اساسی عدلیه ایران را باید مرهون زحمات مرحوم داور دانست.
طبق آئین نامه ای که تنظیم شد … زندان محکومین از مظنونین جدا گردید و بین محبس و توقیفگاه تفاوت قائل گردید … محبس عبارت از محل حفاظت محکومین و توقیفگاه عبارت از محل حفاظت مظنونین و متهمین است… صدمات بدنی و زجر و شکنجه به محکومین و محبوسین از طرف هر یک از مأمورین ممنوع گردید…))
زندانهای بسته (۱) برای نگهداری آن دسته از محکومینی است که نگهداری آنان در سایر زندانها و مؤسسات وابسته به آن مصلحت نباشد.
در زندانهای بسته در صورت امکان زندانی شبها در اطلاق انفرادی نگهداری می شود و روزها به طور انفرادی و یا گروهی از برنامه های آموزشی و حرفه ای و تفریحی استفاده می کند و یا در کارگهای داخل زندان به کار گمارده می شود.
زندانهای نیمه باز (۲) مخصوص نگهداری افراد زیر است:
الف- محکومان بزه های غیر عمدی.
ب- محکومان به حبس تعریزی تا دو سال.
ج- محکومان به حبس بیشتر از دو سال به شرط تحمل یک سوم محکومیت در زندان بسته.
د- محکومان به حبس دایم پس از تحمل سه سال از مجازات در زندان بسته، به تشخیص مقامات قضایی یا شورای طبقه بندی به این نوع زندان منتفل میشوند.
شرط پذیرش محکومان مذکور در زندان نیمه باز احراز شایستگی اخلاقی و قابلیت اصلاح آنان و وجود اعتماد به زندانی است که به تشخیص و تصمیم شورای طبقه بندی انجام میگیرد.
– نقل از مقاله مندرج در مجله حقوق وزارت دادگستری، ش ۵، ص ۳۲و ۳۳٫
۱-زندان بسته با حفاظ کامل، عبارت از زندانی است که کاملاً محصور بوده و دارای برجهای دیده بانی باشد. در پوشش خارجی زندان بسته و به اندازه کافی مأموران مسلح مأمور مراقبت و پاسداری میباشند.
ماده ۴ آئین نامه امور زندانها.
۲- زندان نیمه باز با حد متوسط حفاظت، زندانی است که محصور بوده و زندانیان به طور گروهی با تعداد کافی مأمور مراقب بدون اسلحه به کار اعزام میگردند و پس از خاتمه کار مجدداً به آسایشگاه های خود عودت داده میشوند.
ماده ۵ آئین نامه امور زندانها.
زندان باز (۱) زندانیان زیر است:
الف- محکومان به جرایم غیر عمدی.
ب- محکومان به حبس های تعریزی تا دو سال پس از گذراندن یک چهارم از مدت محکومیت در زندان نیمه باز.
ج- محکومان به حبس تعریزی بیشتر از دو سال پس از گذراندن یک دوم مدت محکومیت در یکی از زندانهای بسته یا نیمه باز.
د- محکومان به حبس دایم پس از گذراندن ۵ سال از مدت محکومیت.
شرط پذیرش محکومان در زندان با احراز شایستگی از نظر اخلاقی و حرفه ای و وجود اعتماد به زندانی به تشخیص و تصمیم مقامات قضایی و شورای طبقه بندی زندانیان است، مشروط به اینکه محکوم مجرم به عادت یا خطرناک نباشد.
زندانیانی که محکومیت قطعی پیدا کردهاند با توجه به استعداد و ذوق و تخصص خود در کارگاه های داخل زندان یا مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتیی داخل و یا خارج زندان به کار گمارده میشوند.
زندانیان در مدت اقامت خود در زندان با توجه به میزان محکومیت و نوع و کیفیت آن مکلف به فراگیری خواندن و نوشتن و یا ادامه تحصیل علمی و دینی و حرفه ای هستند.
شرکت زندانیان کمتر از چهل سال در کلاسهای آموزشی علمی، حرفه ای و فنی الزامی است. امتحانات نهایی، ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و عالی با نظارت مستقیم وزارتخانه های مربوط و مؤسسات زندان در داخل محبس انجام می شود.
از جمله وظایف مهم مددکاران اجتماعی زندان، آماده نمودن زندانیان برای بازگشت به محیط خارج از زندان است. مددکاران اجتماعی باید در ماه هایی آخر محکومیت هر زندانی سعی نمایند برنامه سازگاری زندانی را با زندگانی اجتماعی عادی خارج از زندان تنظیم و منطبق نموده و با بهره گرفتن از امکانات موجود در این زمینه اهتمام لازم به عمل آورند.
۱-زندان باز زندانی است بدون حفاظ و مأمور مراقب از زندانی مدت محکومیت خود را در آن با اشتغال به کار یا به خدمت می گذراند و حق خروج از آنجا را ندارد و مکلف است شبها در نزدیکترین آسایشگاهی که به همین منظور تعیین شده است استراحت نماید.
“